Καβαζίτας - Τρυγόνα (περ. Γουρούχ).
Δύο άγνωστοι χοροί της περιοχής Γουρούχ της επαρχίας Κερασούντας από το υπό έκδοση βιβλίο του Νίκου Ζουρνατζίδη, που δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Εύξεινος Πόντος.
Καβαζίτας (Γουρούχ Κερασούντας)Η περιοχή Γουρούχ Κερασούντας.

 

Στην ορεινή περιοχή της οροσειράς του Παριάρδη ή Εγρίμπελ, νότια του Ντερελή και εκατέρωθεν του δρόμου που οδηγούσε στη Νικόπολη, υπήρχε η συστάδα των ελληνικών χωριών του Κιρίκ ή Γουρούχ που σε μεγάλο βαθμό εποικίστηκαν από Αργυρουπολίτες το 18ο και 19ο αι.

 

Τα χωριά του Κιρίκ που ήταν στο σύνολό τους ελληνόφωνα και ανήκαν εκκλησιαστικά στο τμήμα του Κουλάκκαγια της μητρόπολης Κολωνείας (Γαράσαρη), απομονωμένα καθώς ήταν στα βουνά και τα όρη της περιοχής κατά την περίοδο 1916 – 1923 υπέστησαν τα πάνδεινα από του «ατάκτους» του Τοπάλ Οσμάν. Ήταν τέτοια η καταστροφή την οποίαν υπέστησαν, που υπολογίζεται ότι μόνον το 10 – 15 % των Ελλήνων κατοίκων τους διασώθηκαν, για να καταφύγει στη Ρωσία και στην Ελλάδα….

 

(Σάββας Καλεντερίδης, Ταξιδιωτικοί οδηγοί 17, σελ. 148).

Το 1780 Έλληνες κυρίως από τα χωριά Δέσμενα, Σίμικλη, Γαργάενα και Σαρήπαπα της περιοχής του Κιουρτίν της επαρχίας Άρδασας (Τορούλ) Αργυρουπόλεως, αλλά και από άλλα χωριά της Αργυρούπολης, όπως τη Θέμπετα, εγκαταλείπουν τις πατρογονικές τους εστίες και μεταναστεύουν για οικονομικούς και κοινωνικούς λόγους, δυτικότερα, στην επαρχία του Γουρούχ Κερασούντας, σε περιοχές της Νικόπολης, των Κωτυόρων, της Κολώνιας, του Επές και αλλού.

Το μεταναστευτικό αυτό ρεύμα είχε ως αποτέλεσμα τη δημιουργία των δέκα ελληνικών χωριών της επαρχίας Γουρούχ Κερασούντας:

1) Πασλάχ, 2) Κιούρτιν, 3) Ενεέτ, 4)Γάαλαν, 5) Σιούνλιου, 6) Κουλακκαγιά, 7) Σπαχού, 8)Γιάτμου,

9) Κιόπλη, 10) Παΐράμ-Τανουσμάν.

 

Στον πληθυσμό τους προστέθηκαν αργότερα μετανάστες από το χωριό Λαχανά της Τρίπολης του Πόντου, αλλά και από άλλες περιοχές, κυρίως, της Αργυρούπολης.

Η περιοχή του Γουρούχ ήταν ως τότε ακατοίκητη και καλύπτονταν από μεγάλα δάση με πλούσια βοσκοτόπια και άφθονα νερά. Αφού κατοικήθηκε από Έλληνες, ήρθαν και εγκαταστάθηκαν μεταξύ αυτών και λίγες τούρκικες οικογένειες με τις οποίες οι Έλληνες διατηρούσαν αδερφικές σχέσεις. Λέγεται μάλιστα ότι κι αυτοί κατάγονταν από την περιοχή της Άρδασας και έτσι ένιωθαν πατριώτες.

Οι οικογένειες των Γουρουχλήδων που έχουν εγκατασταθεί στο Θρυλόριο προέρχονται κυρίως από τα χωριά Γιατμούς, Γάαλαν, Κιόπλη και Σιούνλιου. Ήταν όλοι τους ελληνόφωνοι και μιλούσαν ένα ιδίωμα της ποντιακής διαλέκτου χαρακτηριστικό για την ιδιομορφία της μουσικότητάς του και το λεξιλόγιό του. Οι Γουρουχλήδες φημίζονται για την εργατικότητά τους αλλά και την ιδιορρυθμία του έκρυθμου χαρακτήρα τους.

(Γιάννης Νικολαΐδης, Ακριτών Γενεά, Σύλλογος Ποντίων Νεολαίας νομού Ροδόπης ¨Η Τραπεζούντα¨).

Ο χορός: Καβαζίτας

Καβαζίτας. Ονομασία χορού από το Γουρούχ, τα βήματα του οποίου μοιάζουν με αυτά αρκετών χορών από άλλες περιοχές του Πόντου (βλ. λ. γιουβαρλαντούμ).

 

(Εγκυκλοπαίδεια Ποντιακού Ελληνισμού, τ. 4, σελ. 131).

 

Οι Καβαζίτες ήταν άρχοντες του Βυζαντίου στην περιοχή του Μεσοχαλδίου, αλλά στην προκειμένη όμως περίπτωση πρόκειται για συνωνυμία. Εδώ έχουμε να κάνουμε με υπαρκτό πρόσωπο στην περιοχή της Κερασούντας (Γουρούχ - 10 χωριά) που έχασε την τεράστια περιουσία του και μέσα στη φτώχια του κατάντησε περίγελος των συμπολιτών του. Από αυτόν πήρε και το όνομα, κατά τα λεγόμενα των κατοίκων του χωριού θρυλόριο. Είναι ένας χορός που βηματικά μπορούμε να τον εντάξουμε στην ίδια κατηγορία με το Γιουβαρλαντούμ του Ακ Νταγ ματέν, τη Φόνα της Αργυρούπολης, Τσοκμέ ή Σαρί κουζ μαντιλί του Καρς κ.λ.π., μόνο που η κίνησή του είναι τελείως διαφορετική και τα χέρια βρίσκονται σχεδόν στην ανάταση με μία ελαφριά κάμψη των αγκώνων και σε διαρκή έντονη κίνηση σε όλη τη διάρκεια του χορού πάνω - κάτω. Ο χορός κινείται προς τα δεξιά και κατόπιν παραγγέλματος αλλάζει φορά.

 

Χορεύεται με συγκεκριμένη μουσική και συνοδεύεται από το σκωπτικό τραγούδι :

Καβαζίτα μ’, άκλερε, τ’ ουδάρτς εμελίασεν

άλειψον α’ βούτορον, ας λαρούται αγλήγορα.          

Καβαζίτα μ’ τ’ άλογο σ’, το μέγαν το θερίον,

τ’έναν τ’ αντζίν αθε κοτσόν, κοτσοπατεί και πάει,

τ’ έναν τ’ ομμάτ’ν αθε στραβόν, και τ’ άλλο ξάι ’κ ελέπει.          

Καβαζίτα μ’ ’ς ση Γιάννε τα χιόνια ελίγανε,                   

τσοχτάν τ’ αγρέλαφα άλλο εσέν ’κ είδανε.              

Καβαζίτα μ’ άκλερε, για πέει με κι ας μαθάνω,

άμον εσέν τον μαύρον ’ς σον κόσμον μη παθάνω.

 

Νεοελληνική απόδοση:

Καβαζίτα μου, φτωχέ - ταλαίπωρε, η ουρά σου ψώριασε,

άλειψ’ την βούτυρο, ας θεραπευθεί γρήγορα.

Καβαζίτα μου, τ’ άλογό σου, το τρανό το θηρίο,

το ένα του πόδι είναι κουτσό και κουτσοπατάει και πάει,

το ένα του το μάτι είναι στραβό και το άλλο δεν βλέπει καθόλου.

Καβαζίτα μου, στου Γιάννη τα χιόνια έλιωσαν,

εδώ και πολύ καιρό τα άγρια ελάφια άλλο εσένα δεν είδανε.

Καβαζίτα μου, φτωχέ – ταλαίπωρε, για πες μου κι ας μάθω,

όπως εσένα το δυστυχή στον κόσμο να μην πάθω.

 

Σήμερα ο χορός αυτός σπανίως χορεύεται από ορισμένα ποντιακά χορευτικά και στη διασκέδαση μόνο σε χωριά που έχουν πληθυσμό από τη συγκεκριμένη περιοχή και είναι γνώστες του χορού.

Το χορό αυτό βρήκαμε να χορεύεται στο Θρυλόριο Κομοτηνής, ένα χωριό μεικτό με κατοίκους από τις περιοχές Γουρούχ Κερασούντας και Καρς.

Παίζεται με όλα τα μουσικά όργανα του Πόντου.

 

Στην παραδοσιακή του μορφή χορευόταν σε κλειστό κύκλο και ήταν μεικτός.

Ο ρυθμός του χορού είναι πεντάσημος 5/8, (3-2).

 

Δισκογραφία

Η μελωδία και το τραγούδι του Καβαζίτα στην τοπική διάλεκτο των δέκα χωριών της περιοχής Γουρούχ Κερασούντας, βρίσκονται στην έκδοση Συμβολή στην έρευνα του ποντιακού χορού, ¨Τραγούδια και Σκοποί του Πόντου¨, του Χορευτικού Ομίλου Ποντίων Σέρρα. Παίζει λύρα ο Γιάννης Νικολαϊδης, με καταγωγή από τη συγκεκριμένη περιοχή και τραγουδάει ο Γιώργος Ιωαννίδης.

 

 Tρυγόνα (Γουρούχ)

Στο χωριό Θρυλόριο της Kομοτηνής, ένα μεικτό χωριό που κατοικείται από Ποντίους του Kαρς και της περιοχής Γουρούχ της Kερασούντας (10 χωριά), χορεύεται μια μορφή Tρυγόνας, την πατρότητα της οποίας διεκδικούν και οι δύο. Eδώ πρέπει να αναφέρουμε ότι οι περισσότεροι κάτοικοι του Kαρς έφυγαν από την Aργυρούπολη μετά το 1828 με το κλείσιμο των μεταλλείων και κυρίως κατά τα έτη 1877-1878 με τον Pωσοτουρκικό πόλεμο. Tο ίδιο λένε πως ισχύει και για μερικούς από τους κατοίκους της επαρχίας Γουρούχ οι οποίοι μετανάστευσαν στην Aργυρούπολη και με το κλείσιμο των μεταλλείων επέστρεψαν στα χωριά τους. Το χορό αυτό κινηματογραφήσαμε στο συγκεκριμένο χωριό και τη μορφή αυτή δεν τη συναντάμε σε καμία άλλη περιοχή του Πόντου αλλά ούτε και του Καρς γι’αυτό είναι πιθανότερο να είναι από την επαρχία Γουρούχ της Κερασούντας.

 

Hμουσική είναι παραλλαγή της γνωστής Tρυγόνας, αλλά ο χορός αντίθετα είναι ένα κράμα Τικ, Σερανίτσας, Τρυγόνας και πηγαίνει προς τα δεξιά.

Η μελωδία είναι μοναδική και συνοδεύεται από το τραγούδι:

 

 

Ακεί πέραν ’ς σ’ ορμανόπον, έστεκεν κ’ εποίν’νεν ξύλα,

τα ξύλα ’τ’ς έσαν οξέας, άντρας ατ’ς έτον μυξέας.

 

Η τρυγόνα με τ’ αντζία, πάει ’ς σ’ορμάν’ σωρεύ’ τσατσία,

Η τρυγόνα με τ’ ορτάρια, πάει ’ς σ’ ορμάν’ ’ς σα λευκουτάρια.

 

Σημείωση:

Στο τέλος του πρώτου και του δέυτερου ημιστιχίου του κάθε στίχου, λέγεται η επωδός:

«η τρυγόνα η τρυγόνα».

 Νεοελληνική απόδοση

Εκεί πέρα στο δασάκι στεκόταν κ' έκανε ξύλα,

τα ξύλα της ήσαν οξιές, ό άντρας της ήταν μυξιάρης.

 

Η τρυγόνα με τα πόδια πάει στο δάσος μαζεύει ξερά κλαδιά,

η τρυγόνα με τις μάλλινες κάλτσες, πάει στο δάσος στα φουντούκια.

 

Σήμερα είναι από τους χορούς που δε χορεύονται και παρουσιάζεται μόνο από ορισμένα χορευτικά που έχουν την τάση να παρουσιάζουν όλες τις παραλλαγές των ποντιακών χορών.

Στην παραδοσιακή του μορφή χορευόταν σε κλειστό κύκλο και ήταν μεικτός.

Ο ρυθμός του χορού είναι πεντάσημος, 5/8 (3-2).

 

Στοιχεία για τους χορούς μας έδωσαν οι:

Θρυλόριο Κομοτηνής: Σαλπιγγίδου Ελένη, 2η γενιά

Σαπρανίδου Μαγδαληνή, »

Τσαπλίδης Δημήτριος, »

Σαπρανίδης Κώστας, »

Γιάννης Νικολαΐδης.3η »

 

 

Δισκογραφία.

Υπάρχει μόνο ένας συγκεκριμένος σκοπός που συνοδεύει το χορό Τρυγόνα Γουρούχ, και είναι καταγεγραμμένος στην έκδοση Συμβολή στην έρευνα του Ποντιακού χορού, «Τραγούδια και Σκοποί του Πόντου» του χορευτικού ομίλου Ποντίων ¨Σέρρα¨. Παίζει λύρα ο Γιάννης Νικολαϊδης, με καταγωγή από τη συγκεκριμένη περιοχή και τραγουδάει ο Γιώργος Ιωαννίδης, (καθως και ο χορός στην έκδοση των τεσσάρων dvds¨Χοροί του Πόντου¨ του ιδίου ομίλου). Επίσης η μουσική υπάρχει και στην «Ανέβζηγο Αροθυμία» της πρώην Ο.Π.Σ.Ν.Ε. (Ομοσπονδίας Ποντιακών Σωματείων Νότιας Ελλάδας) και νυν Σ.Πο.Σ. (Σύνδεσμος Ποντιακών Σωματείων) Νότιας Ελλάδας χωρίς τραγούδι.

 

Κοσμέτες Β΄