Αρχική σελίδα

Σκέψεις για την σημερινή κατάσταση της ποντιακής παράδοσης
Ποντιακό είναι κάθε τι που φτιάχτηκε στον Πόντο, ένας συγκεκριμένος τρόπος έκφρασης με τις διάφορες παραλλαγές του από περιοχή σε περιοχή, ακόμα και σε μέρη όπου υπήρχαν ανθούσες ποντιακές παροικίες, αποτέλεσμα του πολιτισμού που ανέπτυξαν και των επιδράσεων που δέχτηκαν από το φυσικό και κοινωνικό περιβάλλον (Μ. Καραβέλας). Πρέπει να πούμε ότι αυτός ο λαός που βρέθηκε ξεριζωμένος από τις πατρογονικές του εστίες στην αγκαλιά της κοιτίδας του Ελληνισμού, δεν ήταν ο φτωχός συγγενής που προσέφυγε εδώ για να τον περιθάλψουν. Έφερε μαζί του ένα γνήσιο λαϊκό πολιτισμό και μια ιστορία τεράστιας αξίας. Αυτόν τον πολιτισμό, τον πιο γνήσιο λαϊκό, την έκφραση μέσω του χορού αλλά και του τραγουδιού, θέλω να τονίσω ότι έχουμε το καθήκον να διασώσουμε και να διατηρήσουμε.
Δυστυχώς οι σύλλογοι που δημιουργήθηκαν για την διατήρηση και διάδοση δεν φαίνεται να τα καταφέρνουν. Όσον αφορά το θέμα «χορός» υπάρχει σήμερα ένας κατήφορος που δεν βλέπουμε να σταματάει πουθενά. Είναι πολύ δύσκολο για ένα μη Πόντιο να καταλάβει τη διαφορά της Λετσίνας από την Τρυγόνα ή από την Σεϊρανίτσα. Οι χοροί έχουν αποκτήσει μια τρομακτική ταχύτητα που δεν έχει σχέση με τον παραδοσιακό τρόπο. Έχει χαθεί τελείως η ιδιαιτερότητα της κάθε περιοχής. Διαφορετικός ήταν ο τρόπος χορού στο Κάρς από ό,τι στην Τραπεζούντα. Το μονό Τικ που αντιπροσώπευε μια ολόκληρη περιοχή όπως η Ματσούκα, το Από Παν και Κα ή οι χοροί της Μπάφρας, της Νικόπολης, του Κιουμούς Ματέν, του Ακ Νταγ Ματέν, έχουν εξαφανιστεί.
Οι χοροδιδάσκαλοι που προσλαμβάνονται από τους συλλόγους δεν δείχνουν, από άγνοια ή από ανευθυνότητα, κανέναν σεβασμό στον παραδοσιακό χορό, δεν καταλαβαίνουν τη ζημιά που κάνουν στην ποντιακή παράδοση. Ο κάθε χορευτής που νομίζει ότι έμαθε τους χορούς γίνεται χοροδιδάσκαλος αλλά και χορογράφος συγχρόνως, αλλοιώνοντας «ελαφρά τη καρδία» και ισοπεδώνοντας μια παράδοση που διατηρήθηκε αιώνες και αιώνες σε ένα αφιλόξενο περιβάλλον εκεί στον μακρινό Πόντο.
Τα ίδια ακριβώς συναντάμε και στο τραγούδι. «Καλλιτέχνες» που πιστεύουν ότι εξάντλησαν το ποντιακό ρεπερτόριο, «δανείζονται» μουσική από την Τουρκία, την Αραβία ή τη Γιουγκοσλαβία, και βάζοντας στίχους στην ποντιακή διάλεκτο τα βαφτίζουν ποντιακά. Μα δεν σταματάνε εδώ. Επειδή γίνονται και στιχουργοί συγχρόνως, δεν διστάζουν να χρησιμοποιήσουν λέξεις από την καθομιλουμένη, οπότε έχουμε απερίγραπτα δείγματα σαν το "Εφτά χρόνια σην ξενιτιάν, λάσκουμε σούρτα-φέρτα", ή σαν το "Πλούσιος με πολλά λεφτά επέρεν την αγάπη μ'". Ευτυχώς υπάρχουν εξαιρέσεις, από καλλιτέχνες που υπηρετούν πιστά την παράδοση.
Και η μεν γλώσσα είναι φυσικό να χαθεί σιγά-σιγά - αφού δεν είναι γλώσσα συναλλαγής - και να μείνει στα γραπτά σαν μουσειακό κομμάτι για να θυμίζει στις επόμενες γενεές τη δύναμη αυτού του λαού που κατόρθωσε να επιβιώσει μέσα σε τόσο αντίξοες συνθήκες και να διατηρήσει τα ήθη, τα έθιμα και τις παραδόσεις του σαν ζωντανό δεσμό με το παρελθόν. Ο χορός όμως μπορεί να διατηρηθεί στην αυθεντική του μορφή και να διαιωνιστεί, αφού εξακολουθεί να συναρπάζει τους νεώτερους όπως ακριβώς και τους παλαιότερους.
Όλα αυτά γράφτηκαν με το σκεπτικό πως ίσως διαβαστούν από ανθρώπους που κρατάνε καίριες θέσεις σε ποντιακά σωματεία, ώστε να γίνει μια προσπάθεια επιστροφής στις ρίζες, Κι εγώ σαν νέος χορευτής και χοροδιδάσκαλος έκανα κάποτε τα ίδια λάθη, χωρίς να βρεθεί κανένας να με καθοδηγήσει στην άγνοια μου για το τι εστί παράδοση. Ευτυχώς υπάρχουν ακόμη ζωντανοί άνθρωποι που γεννήθηκαν στον Πόντο. Σ' αυτούς πρέπει να αποτανθούν οι χοροδιδάσκαλοι, αυτούς πρέπει να έχουν συμβούλους και οι σύλλογοι αν θέλουν να υπηρετήσουν σωστά την ποντιακή ιδέα. Όλα αυτά γράφτηκαν χωρίς υστεροβουλία, από αγάπη και μόνο προς τη φυλή μας.

Οι ονομασίες των χορών

Υπάρχει ένα πρόβλημα με τις τούρκικες ονομασίες πολλών ποντιακών χορών, περισσότερο στο Δυτικό αλλά και στον Ανατολικό Πόντο, από ανθρώπους που ασχολήθηκαν χρόνια με τον ποντιακό χορό. Από άγνοια ή από υπερβολικό εθνικισμό ή από τον φόβο μήπως εκμεταλλευτούν το φαινόμενο οι Τούρκοι και διεκδικήσουν την πατρότητά τους, ξεχνούν ότι πολλές περιοχές του Πόντου και ειδικά του Δυτικού ήταν τουρκόφωνες (και βέβαια αυτό δεν ήταν προσωπική τους επιλογή). Αντιγράφω ένα κείμενο που με εκφράζει απόλυτα, από την «Εγκυκλοπαίδεια του ελληνικού χορού» του Αλκη Ράφτη, προσαρμόζοντάς το στους ποντιακούς χορούς.
Πολλοί αμφισβήτησαν την ελληνικότητα ορισμένων χορών επειδή η ονομασία τους είναι ξενική. Αυτό προδίδει πλήρη άγνοια των αυστηρών μηχανισμών αποδοχής, προσαρμογής και ένταξης που κάθε παραδοσιακή κοινωνία προέτασσε απέναντι σε κάθε τι ξενόφερτο. Οι χοροί δεν έγιναν ποτέ αντικείμενο επιβολής εκ των άνω. Εφόσον οι πρόγονοι των σημερινών Ποντίων χόρεψαν ένα χορό συλλογικά στα χωριά τους για μεγάλο χρονικό διάστημα, αυτός είναι παραδοσιακός ποντιακός χορός. Αντίθετα όσο μεγάλο διάστημα κι αν χορευτή στη σημερινή κοινωνία ένας χορός, δεν θα γίνει ποτέ παραδοσιακός γιατί απλούστατα η σημερινή κοινωνία δεν είναι παραδοσιακή.
Οι ξενικές ονομασίες των χορών δεν θα πρέπει να ενοχλούν κανέναν. Κατ' αρχάς κάτι ανάλογο συμβαίνει σχεδόν σε όλες τις χώρες του κόσμου. Οι χοροί - όπως και οι μελωδίες και τα στοιχεία της φορεσιάς και τόσα
άλλα - κυκλοφορούν, περνούν από τον ένα πληθυσμό στον άλλο, παίρνοντας καμιά φορά μαζί τους την ονομασία τους (κάτι που έγινε με χορούς της πρώην ΕΣΣΔ που μέσω Κάρς πέρασαν στον Πόντο). Γίνονται όμως κτήμα του λαού που τους αποδέχεται προσαρμόζοντας τους στα δικά του μέτρα, μέσα από τα δικά του φίλτρα. Και τα φίλτρα της παραδοσιακής κοινωνίας ήταν πολύ πιο ουσιαστικά από ότι στη σημερινή κοινωνία, όπου η διαφήμιση, η εκπαίδευση και άλλοι μηχανισμοί μπορούν κυριολεκτικά να επιβάλλουν κάθε είδους νέα στοιχεία. Άλλωστε, οι ιστορικές συνθήκες δημιούργησαν πληθυσμούς ελληνικούς μεν αλλά μη ελληνόφωνους (τουρκόφωνους) ή δίγλωσσους.
Δεν συμφωνώ καθόλου με τις απόπειρες ελληνοποίησης των ονομασιών. Πρόκειται για παραποίηση της ιστορικής αλήθειας και έλλειψη σεβασμού προς τους προγόνους μας. Είναι σφάλμα να εκλαμβάνεται άστοχα η ονομασία σαν δηλωτικό της προέλευσης. Είναι σαν να πιστεύει κανείς ότι το τηλέφωνο είναι ελληνική επινόηση επειδή σε όλες τις γλώσσες έχει ελληνική ονομασία.
Επί πλέον, η κάθε επέμβαση ανοίγει το δρόμο για κάθε είδους αυθαιρεσία και παραποίηση. Οι εκάστοτε σκοπιμότητες μπορούν να διαμορφώνουν το παρόν, αλλά δεν θα πρέπει να μας οδηγούν στο να προσπαθούμε να διαμορφώσουμε το παρελθόν.
Οι χοροί είναι ποντιακοί γιατί τους χόρεψαν οι πρόγονοί τους για μεγάλο διάστημα και τους διαμόρφωσαν μόνοι τους ώστε να ταιριάζουν στα γούστα τους. Καλλίτερα να δώσουμε προσοχή στις λεπτομέρειες της κίνησης, του κουστουμιού και της μουσικής.
Όσοι τυχόν νομίζουν ότι σφάλω, λίγοι ή πολλοί, ας με συγχωρήσουν και ας αφήσουν τις ιδέες αυτές αποκλειστικά σ' εμένα και σ' εκείνους που εκφράζω, ζωντανούς ή πεθαμένους. Θ. Κ. Θεοφύλακτου: Γύρω στην άσβεστη φλόγα (Θεσσαλονίκη, 1958)
Οι Έλληνες, έχοντας το προνόμιο να έχουν με τη γέννησή τους καταγεγραμμένα στα κύτταρά τους όλους τους αρχαίους και βυζαντινούς χρόνους, δεν μπορεί παρά να μεγαλουργούν. Η σοφία μας είναι εσωτερική, η γνώση μας είναι δεδομένη και έχουμε μια αυτάρκεια για όλα τα θέματα.
 
(Περικλής Κοροβέσης) Θα συνεχίζει!